Verslag internationale launch Toolbox 'Focus Vakmanschap'

Op dinsdag 28 mei 2024 vond het internationale webinar ‘Focus Craftership: Toolbox Filming Living heritage’ plaats, georganiseerd door Werkplaats immaterieel erfgoed, Bokrijk I Vakmanschap en Erfgoed en partners. 

Dit webinar was meteen ook de internationale lancering van de online Toolbox wwww.filminglivingheritage.org. De inzet van deze toolbox is praktijkgerichte kennisdeling en ondersteuning te bieden bij het filmen of audiovisueel documenteren van levend erfgoed.

Maar liefst 179 geïnteresseerden uit 50 landen over de hele wereld namen deel aan de online lanceringsbijeenkomst. Het toont de grote interesse en behoefte die leven in de internationale gemeenschap aan audiovisuele werkvormen om immaterieel erfgoed te documenteren en borgen.

Jorijn Neyrinck (Werkplaats immaterieel erfgoed), leidde de webinar in en stelde de sprekers voor. Naast een inkijk in hoe de methodologie en de online toolbox ontstaan zijn, bood het programma ook sprekende praktijkervaringen aan, vol met handige tips & tricks van zowel de filmmaker als immaterieel-erfgoedprofessionals. 

Hilde Schoefs (Bokrijk - Vakmanschap & Erfgoed) vertelde hoe het project ‘Focus Vakmanschap’ ontstond en de zoektocht naar de juiste partners begon bij de het basisprincipe om de beoefenaars van het vakmanschap centraal te zetten. Het was de bedoeling om net samen met hen aan de slag te gaan om hun erfgoed op een duurzame manier audiovisueel te gaan documenteren. 

Bokrijk - Vakmanschap & Erfgoed bundelde de krachten met Werkplaats immaterieel erfgoed om de methodiek te ontwikkelen over het filmen van levend erfgoed. Samen met CAG, CEMPER, ETWIE, Histories en Parcum gingen ze aan de slag om deze uit te testen. FARO stond mee klaar ter ondersteuning. 

Een bijzonder deel van het team was Alexander Kerkhof (Feathers on Wings), hij was filmmaker én fungeerde als bruggenbouwer tussen erfgoedgemeenschap en erfgoeddienstverlener. 

Lieve De Saedeleer (Bokrijk - Vakmanschap & Erfgoed) vertelde vanuit haar eigen ervaring als projectcoördinator hoe het project Focus Vakmanschap verliep en welke uitdagingen dit met zich meebracht. ‘Commitment means going on a journey together’ - een mantra waar Lieve en de rest van het team standvastig mee aan de slag gingen. 

Het project zelf bestond uit het filmen van 11 vakmanschappen en levende erfgoedpraktijken, met elk hun eigen focus en ritme*. Het bolwerken van alle verschillende agenda’s, noden en vragen binnen elk traject was een grote opgave, eentje die veel waardevolle lessen én mooie resultaten opleverde. 

De trailer van ‘Mokuhanga Magic!’ gaf alvast een eerste voorproefje in hoe zo’n samenwerkingstraject eruit kan zien. In het filmpje werd geshowcased hoe meester en leerling Vladimir Ivaneanu en Soetkin Everaert zich wagen aan het vakmanschap van de Japanse houtsnede en hoe ze samen van ontwerp naar druk toe werkten. 

Tijd om in de methodologie te duiken, want participatief werken met erfgoedgemeenschappen vraagt om een doordacht en duurzaam kader. 

Jorijn Neyrinck lichtte toe hoe zij, samen met Kroatische collega Tamara Nikolic Djeric, de basis legde van het uitdenken van dat kader. Het begint namelijk allemaal met de ‘WAAROM?’-vraag: Waarom ga je een erfgoedpraktijk filmen? 
Het doel of functie van je film bepaalt immers ook welke filmmethode - of ‘how-to’ - je best kan inzetten, en hoe je werkproces eruit gata zien. 
Deze functies kunnen we in de volgende groepen of categorieën vatten: 

• Identificeren en inventariseren 
• Promotie en communicatie, met als onderliggende functies:
  • bewustmaken en sensibiliseren 
  • educatie
• Transmissie 
• Onderzoek 

Binnen elk van deze functies en werkprocessen zit participatie verweven als een transversaal en universeel basisprincipe en aanpak: de erfgoedgemeenschap zit namelijk in het hart van elk proces en samenwerking. 

Hoe ziet zo’n participatief filmproject volgens die verschillende doelen of functies er dan uit? 
Deze informatie werd samengevat in 6 verschillende toolkits, waar Tamara Nikolic Djeric ons stap per stap mee doornam. Iedere toolkit bevat bepaalde nuances en een specifieke filmmethode, eigen aan de gekozen functie van de film. Bijvoorbeeld: bij het maken van tutorials zijn er andere aspecten van belang dan bij het maken van een promofilmpje. 

Shana Van Hauwermeiren (Werkplaats immaterieel erfgoed) nam daarna de deelnemers door de online toolbox op www.filminglivingheritage.org: een online gids die de bezoeker helpt om de juiste toolkit te vinden, vol waardevolle informatie, praktische tips en tricks, en natuurlijk ook de praktijkvoorbeelden die tijdens het project werden gefilmd. Wie graag dieper in de literatuur duikt, kan op deze website ook terecht voor meer informatie over de verschillende aspecten die komen kijken bij het filmen van erfgoedpraktijken. 

Hoe zet je de methodiek om in praktijk? Filmmaker Alexander Kerkhof (Feathers on Wings) legt in een overzichtelijke video uit hoe het hem verging om te filmen volgens de nieuwe methodiek. Hij brengt een helder overzicht, praktische details en voorbeelden bij van elk type film, alsook zijn eigen ervaringen binnen dit proces. 

Laura Danckaert (CAG) getuigde vervolgens als erfgoedwerker over het filmtraject van CAG met landbouwer-vermeerderaars rond het vakmanschap van teeltselectie. Daarin werden 2 functies behandeld: bewustmaken en sensibiliseren, en educatie. Flexibiliteit was hier broodnodig, mede door de seizoenaliteit van het type vakmanschap, maar ook omdat het filmschema onderhevig was aan de weersomstandigheden. 

Als laatste getuigenis gaf Julie Aerts van Parcum een inkijk in de manier waarop verschillende kloosterambachten geïdentificeerd en geïnventariseerd werden d.m.v. observerend filmmaken. Een goede voorbereiding was hier cruciaal, aangezien het om samenwerken met gesloten gemeenschappen ging. Hoe beter je voorbereiding, hoe beter de gemeenschappen zich op hun gemak voelen en hoe vlotter het filmen zelf zal gaan.